Бул аудиттин максаты сарпталуучу материалдарды, чийки затты, суу ресурстарын натыйжалуу пайдалануу боюнча иш-чараларды ишке ашырууга чейин өндүрүштүк жана жаратылышты коргоо ишинин алгачкы негизги көрсөткүчтөрүнө баа берүү, ошондой эле зыяндуу материалдарды/заттарды жана калдыктарды пайдаланууну азайтуу болуп саналат.
Ресурс пайдалануу аудити төмөнкүлөр кирет:
- өндүрүштөгү ресурстардын/материалдардын/чийки заттын агымын системалуу түрдө баалоо жана өндүрүштүн жана процесстердин материалдык балансын баалоо аркылуу ресурстардын агымын талдоо
- ресурстарды жана материалдарды керектөө менен байланышкан түз жана кыйыр чыгымдарды көзөмөлдөө;
- өндүрүш чынжырындагы алсыз жерлерди аныктоо;
- начар жактарын жакшыртуу боюнча конкреттүү иш-аракеттер боюнча сунуштар;
- үнөмдөөнү, пайданы жана сунушталган иш-чаралардын максатка ылайыктуулугун баалоо;
- андан ары оптималдаштыруу жана мүмкүнчүлүктөрдү аныктоо боюнча сунуштар;
- өндүрүштүн жана материалдардын экологиялык аспектилерин эске алуу менен.
Ресурс пайдалануу аудити - бул энергетикалык аудитти камтышы мүмкүн болгон татаалыраак окуя.
Ресурс пайдалануу аудити төмөнкү кадамдарды камтыйт:
1. Кирүүчү чийки зат жана материалдар, энергияны керектөө, өндүрүштүн көлөмү, пайда болгон калдыктардын көлөмү, эмиссиялар, төгүүлөр ж.
2. Технологиялык жабдуулардын, суунун, энергиянын, чийки заттын иш жүзүндөгү көрсөткүчтөрүн алуу үчүн контролдук-өлчөөчү жабдууларды (тепловизор камерасы, үн деңгээлин өлчөгүч, газ анализатор, ультраүндүк агым өлчөгүч, тахометр, көчмө фотометр ж.б.) пайдалануу менен инструменталдык өлчөөлөрдү жүргүзүү мен материалдары, сондай-ак кэс!порын-дагы шыгындар мен шыгындар туралы сапалык жэне сандык деректер.
3. Энергетиканы жана ресурстарды үнөмдөө боюнча иш-чараларды ишканалардын эксперттеринен жана адистеринен турган жумушчу топ тарабынан алынган натыйжаларды эске алуу менен, колдо болгон мыкты технологиялардын, алдыңкы тажрыйбанын жана эл аралык тажрыйбанын негизинде иштеп чыгуу.
Ишканалардын мониторингинин аудитин уюштуруу жана өткөрүү адис консультанттар тарабынан ишке ашырылат. Кыргызстанда ушундай эле аудитти ЮНИСОН жүргүзөт.
Жөнөкөйлөштүрүлгөн ыкмаларды изилдеп, ишкананын кызматкерлери өз алдынча же PERETO консультанттарынын колдоосу менен ресурстардын агымына талдоо жүргүзө алышат.
Мындай жөнөкөйлөштүрүлгөн методологиянын мисалын Шотландиянын Таштандыларды башкаруу программасы ZeroWasteScotland сунуштайт.
ZeroWasteScotland© ресурстарынын агымын баалоо жана көзөмөлдөө үчүн жөнөкөйлөштүрүлгөн ыкма
ZeroWasteScotland жөнөкөй беш кадамдуу процессти аткарууну сунуштайт:
1-кадам. Ресурстарды керектөө эмне түрткү берерин табыңыз.
Бул этапта сиз уюмуңузда ресурстарды керектөө эмнеге түрткү берерин түшүнүшүңүз керек. Сиз канча таштанды чыгара турганыңызды жана канча энергия менен сууну колдонгонуңузду аныктооңуз керек.
Ушул факторлорду эске алуу менен, сиз уюмуңуздун ишинин натыйжалуулугун түшүнүүгө жана жакшыртуу мүмкүнчүлүктөрүн аныктоого жардам берүү үчүн Негизги Иштин Индикаторлорун (KPI) тандай аласыз.
KIE эки негизги категориясы бар: абсолюттук жана конкреттүү.
Абсолюттук KPI башка факторлорго шилтеме жасабастан ресурстарды керектөөнү өлчөйт, мисалы:
- литр колдонулган суу,
- тонна калдыктар,
- киловатт-саат электр энергиясы пайдаланылды.
Конкреттүү KPIлер натыйжалуулуктун жана аткаруунун так көрсөткүчүн камсыз кылат. Конкреттүү KPI мисалдары:
- өндүрүлгөн продукциянын тоннасына литр суу,
- иштеген кызматкерлердин санына тонна калдыктар,
- өндүрүлгөн продукциянын тоннасына кайра иштетилген калдыктардын пайызы
- киловатт-саат электр энергиясы бир тейленген каптоо.
- Жана башкалар
Бардык ишканалар түшүнүү үчүн ресурстарды керектөөгө таасир этүүчү факторлорду эске алышы керек.
2-кадам: Сиздин маалымат талаптарын аныктоо.
Сиз тандаган KPI аныкталып, эталондор салыштырууга даяр болгондон кийин, кийинки кадам кандай маалыматтарды чогултуу керектигин чечет. Туура маалыматты өз убагында жана туура форматта чогултуу маанилүү. Уюмуңузда ресурстарды колдонуу жөнүндө пайдалуу маалыматка ээ болосуз, эң негизгиси, алар кайда сакталат, алар жөнүндө кимден сураш керек, алар кандай форматта жана канча жолу чогултулуп же кабыл алынаарын ойлонуу керек.
Таблица. Маалымат булактарынын мисалдары.
| Керектүү маалымат | Кимден сурайсын | жеткиликтүү маалымат | чогултуу үчүн маалыматтар | |
| Жалпы бизнес | Өндүрүлгөн бирдиктердин саны. Иш убактысы. Сменалардын/циклдердин саны. Имараттагы кызматкерлердин саны. Коноктордун саны. | Финансы бөлүмү, башкаруу тобу. | Өндүрүш жазуулары сатуу. | |
| сырьёлорду пайдалануу | Өндүрүлгөн продукциянын саны. Өндүрүштө колдонулган чийки заттар/материалдар/продукциялар. Колдонулган кагаздын көлөмү. Тамак-аш ай сайын заказ кылынган. | Финансы/бухгалтердик эсеп бөлүмү, эко-менеджмент бөлүмү (бар болсо). | Инвентаризация маалыматы. Сатып алуу жазуулары. Үстүңкү. | Чектелген продукциянын жана жоготуулардын саны/көлөмү. Таштандылардын саны/көлөмү. |
| Таштандылар | Бардык пайда болгон калдыктар. Таштандыларды жок кылуу/ташып чыгаруу боюнча чыгымдар. Таштандылар полигонго жеткирилди. Таштандыларды башка жолдор менен, анын ичинде кайра иштетүү, кайра иштетүү аркылуу жок кылуу. Бардык пайда болгон тамак-аш калдыктары. Белгилүү иш-чаралар жана/же бөлүмдөр тарабынан пайда болгон калдыктардын көлөмү. Бардык таңгак калдыктары. | Финансы/бухгалтердик эсеп бөлүмү , эко- менеджмент бөлүмү (бар болсо). | Таштандылар үчүн төлөм. Таштандыларды өткөрүү боюнча эскертүүлөр/жазуулар. Таштандыларды таңгактоо үчүн формалар. | Ар бир иш жана/же бөлүм тарабынан пайда болгон калдыктардын саны/көлөмү. Таштандылардын курамы (кайра иштетүүгө ылайыктуу же жарактуу эмес). Колдонулган таңгактоочу материалдын түрлөрү. Полигонго, кайра иштетүүгө жана кайра колдонула турган таңгак калдыктарынын көлөмү. |
| Энергияны колдонуу | Жалпы электр энергиясын керектөө. Газды/көмүрдү/ башка отундарды жалпы пайдалануу. Белгилүү бөлүмдөр жана иш-чаралар үчүн энергияны колдонуу (мисалы, жарыктандыруу, өндүрүш процесстери ж.б.) г.). | Финансы бөлүмү, башкаруу бөлүмү. | Энергия төлөмдөрү. Негизги жана кошумча эсептегичтердин көрсөткүчтөрү. Эсептегичтердин көрсөткүчтөрүн кол менен жазуу. Эсептегичтердин маалыматтарын автоматтык түрдө окуу. | киловатт-саат электр энергиясы. куб/кг күйүүчү май/газ. |
| Сууну пайдалануу | жалпы суу керектөө. Сууну белгилүү бир бөлүмдөр жана иш-чаралар үчүн пайдалануу (мисалы, дааратканалар, өндүрүш процесстери, сугат). Саркынды сууларды чыгаруу. | Ишканалар , тейлөө, каржы бөлүмү. | Суу төлөмдөрү. Суу эсептегичтерин окуу. Саркынды сууларды агызууга уруксат. | Конкреттүү иш-чаралар жана бөлүмдөр үчүн сууну керектөөнүн көлөмү. Агынды суунун көлөмү. |
3-кадам. Маалыматтарды чогултуу.
Төртүнчү кадамда сиз уюмда бар бардык керектүү маалыматтарды чогултуп, санын аныктайсыз. Идеалында, бир нече жыл бою маалымат чогултуу жакшы болмок, анткени бул тарыхый картинаны түзүүгө жана аткаруу маселелерин жана үнөмдөө мүмкүнчүлүктөрүн аныктоого жардам берет.
Энергияны керектөө боюнча маалыматтарды чогултуу.
Энергияны пайдалануу боюнча маалыматты чогултуунун үч негизги ыкмасы бар:
• электр энергиясына болгон төлөмдөрдү текшерүү,
• эсептегичтердин көрсөткүчтөрүн алуу,
• энергияны пайдалануу маалыматтарын баалоо.
Чийки зат жана калдыктар боюнча маалыматтарды чогултуу.
Чийки заттарды жана калдыктарды пайдалануу боюнча маалыматты чогултуунун төрт ыкмасы бар:
• калдыктардын эсеп-фактураларын, сатып алуу жазууларын жана калдыктарды өткөрүп берүү документтерин текшерүү,
• түз өлчөөлөрдү жүргүзүү,
• калдыктардын курамын талдоо,
• калдыктар боюнча маалыматтарды баалоо.
Суу маалыматтарын чогултуу.
Сууну пайдалануу боюнча маалыматты чогултуунун үч ыкмасы бар:
• суу төлөмдөрүн текшерүү,
• түз өлчөөлөрдү жүргүзүү,
• сууну пайдаланууну эсептөө.
Маалымат чогултуу планын түзүү.
Сиз чогулткан бардык маалыматтарга, анын максаты эмнеге жана кайдан келгенине көз салып турганыңыз абзел. Маалымат чогултуу планы бул маалыматты алууга жардам берет.
Таблица. Маалымат чогултуу планынын мисалы.
| Натыйжалуулуктун негизги көрсөткүчтөрү | Маалыматтарды чогултуу ыкмасы | Жыштык | Маалыматтарды жаздыруу | Жооптуу | Статус |
| Энергия Продукциянын тоннасына энергияны керектөө (кВт.саат). Бир кызматкерге энергия керектөө (кВт.саат). | Жетекчилерден, коммуналдык кызматтардан жана жеткирүүчүлөрдүн маалыматтары, эсеп-фактуралар. | Апта сайын | Атайын колдонуу энергия жана каржылык чыгымдарды эсепке алуунун формалары/таблицалары. | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Кагаз Бир кызматкерге кагазды жалпы колдонуу (А4 эквиваленттүү стек). | Сатып алуу боюнча менеджер аркылуу канцелярдык товарларды жеткирүүчүдөн отчет. | Ай сайын | А4 форматындагы сатып алуулар тизмеси жана иш бирдиги боюнча % кайра иштетилген мазмун. | Менеджер / Менеджер / Бухгалтер / Сатып алуу боюнча менеджер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Суу Продукциянын тоннасына суу керектөөсү (м3). Бир кызматкерге суу керектөө (м3). | Жетекчилерден, коммуналдык кызматтардан жана жеткирүүчүлөрдүн маалыматтары, эсеп-фактуралар. | Апта сайын | Атайын колдонуу чыгымдарды эсепке алуунун формалары/таблицалары. | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Таштандылар Продукциянын тоннасы үчүн калдыктардын жалпы көлөмү (тонна менен). | Таштандылардын аудити, калдыктардын эсеп-фактуралары, таштандыларды чыгаруу боюнча подрядчиктин отчету. | Ай сайын | Таштандыларды текшерүү шаблону. | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Продукциянын тоннасына калдыктар (тонна менен). Бир кызматкерге таштанды (тонна менен). | Таштандылардын аудити, калдыктардын эсеп-фактуралары, калдыктарды башкаруу боюнча подрядчиктин отчету. | Ай сайын | Таштандыларды текшерүү шаблону. | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Продукциянын тоннасына жалпы кайра иштетилген (%). Бир кызматкерге жалпы иштетилген (%). | Таштандылардын аудити, калдыктардын эсеп-фактуралары, таштандыларды чыгаруу боюнча подрядчиктин отчету. | Ай сайын | Таштандыларды текшерүү шаблону. | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Кызматкерлер | Кадрлар бөлүмүнүн отчету. | квартал сайын бирок | - | менеджер / менеджер / бухгалтер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
| Өндүрүлгөн бирдиктердин саны | Отчетту КОО тарабынан даярдалган. | Ай сайын | - | Операция директору, бухгалтер, менеджер. | чогултулган маалыматтар/ чогултулган эмес / аткарылууда. |
4-кадам: маалыматтарды талдоо жана баалоо.
Маалыматтар чогултулгандан кийин, кийинки кадам ар кандай көйгөйлөрдү аныктоо жана жакшыртуу жана чыгымдарды үнөмдөө багыттарын аныктоо үчүн маалыматтарды талдоо жана баалоо болуп саналат. Бул чогултулган маалыматтарга жараша компанияда, объектте, бөлүмдө же процесс деңгээлинде жүргүзүлүшү мүмкүн.
Жөнөкөй көз салуу таблицалары маалыматтарды салыштырууга жана аткаруу графиктерин оңой түзүүгө жардам берет.
Суу, калдыктар жана энергия колдонуу маалыматтары үчүн Zero Waste Scotland© Excel таблицаларын сунуштайт . Excelде сызык диаграммалар, тегерек диаграммалар, гистограммалар жана чачырандылар сыяктуу көптөгөн ар кандай графиктер бар. Каалооңуз боюнча тандаңыз.
Диаграммаларыңыз менен сиз азыр уюмуңуздун ресурстарын колдонууну баалай аласыз жана KPIлериңиз - негизги натыйжалуулук көрсөткүчтөрү боюнча кайда экениңизди аныктай аласыз. Графиктерге сын көз менен карап, төмөнкү суроолорду бериңиз:
• Катуу термелүүлөр барбы? Аларга эмне себеп болду?
• Өндүрүмдүүлүк жогоруладыбы, азайдыбы же туруктуу бойдон калдыбы? Кайда жана эмне үчүн?
• Натыйжасыздык мезгили барбы? Ооба болсо, анда кандай себептер болушу мүмкүн?
• Жогорку көрсөткүчтөргө ээ болгон учурлар болду беле? Дайыма жакшыраак аткарууга жетишүү үчүн оңдоолорду киргизсе болобу?
• Башка факторлор майнаптуулукка таасирин тийгизиши мүмкүнбү (мисалы, түтүктүн агып кетиши, катаал аба ырайы)?
• Кандай жакшыртуулар жасалышы мүмкүн?
Ийгиликтер кайда болду? Аларды башка аймактарда да кайталоого болобу?
• Окшош мезгилдерди кантип салыштырууга болот (мисалы, өткөн жылдын ушул эле мезгили)?
• KIE максатка карай бара жатабы? Эгерде жок болсо, анда эмне үчүн? Максатка жетүү үчүн кээ бир иш-аракеттерге артыкчылык беришибиз керекпи?
• KIE баалуулуктары абдан айырмаланабы? Ооба болсо, эмне үчүн?
• KIE өзгөрүшү кокустукпу же системалуубу? Кандай себептер болушу мүмкүн?
• Башка процесстер, бөлүмдөр жана конкреттүү иш-чаралар кандайча салыштырылат (мисалы, ички салыштыруу)?
• Маалыматтарда дал келбестиктер барбы (мисалы, туура эмес маалыматтар, ресурстун жазылбаган керектөөлөрү)?
5-кадам. Чараларды аныктоо жана аларды ишке ашыруу.
Маалыматтарыңызды чогултуп, талдап чыккандан кийин, сиз аныкталган көйгөйлөрдү жоюу үчүн иш-аракеттердин тизмесин даярдай аласыз.
Иш-чаралар планын иштеп чыгуу
Ресурстук эффективдүүлүктү жакшыртууларды чыгымдалган иш-аракеттер планыңызга киргизиңиз. Ушундай жол менен сиздин уюм ар бир иш-аракеттин чыгашаларын жана пайдаларын салыштырып, ага артыкчылык берип, бизнесиңиз аны ишке ашырабы же жокпу, чече алат.
Сиздин иш-аракеттер планыңыз төмөнкүлөрдү камтышы керек:
- жакшыртуу боюнча сунуш кылынган артыкчылыктуу чаралар,
- ар бир чараларды ишке ашыруунун негизги этаптары,
- жетүүгө мүмкүн болгон техникалык, экологиялык же экономикалык пайдалар,
- команданын ролдору жана милдеттери
- аяктоо даталары,
- жарактуу мөөнөттөрү.
Сиздин аракет планыңызды ишке ашыруу
Иш планынын аткарылышы деталдуу командалык иштерди талап кылат. Кээ бир учурларда, жалпы иш-аракеттер планынын бир бөлүгү катары конкреттүү жакшыртуу долбоорлорун ишке ашыруу үчүн деталдуу пландарды иштеп чыгуу керек болот.
Ишке ашыруу процессине бардык кызматкерлерди тартуу, иштин жүрүшү тууралуу элге кабарлап туруу зарыл. Бул кызыгууну жана мотивацияны сактоо үчүн абдан маанилүү.
Прогрессти дайыма карап чыгуу
Иш-аракеттер планыңызды ишке ашыра баштаганыңызда, маалыматтарыңызды үзгүлтүксүз карап чыгуу маанилүү. Бул сиз жасаган прогрессти жана жасалган иш-аракеттердин натыйжаларын көрүүгө гана мүмкүндүк бербестен, келечектеги программаларга инвестиция тартууга же бизнеске салым кошууга жардам берет. прогрессти карап жатканда, эске алуу керек болгон кээ бир негизги аспектилери бар:
- Прогрессиңизди карап чыгууга бардык тиешелүү кызыкдар тараптардын (мисалы, маалымат ээлери, бөлүм башчылары, жогорку жетекчилик) катышуусун камсыз кылуу;
- үзгүлтүксүз карап чыгуу (идеалдуу квартал сайын);
- маалыматтар ыңгайлуу жана маңыздуу форматта берилгенин текшериңиз;
- прогрессти өлчөй турган так критерийлерди коюу;
- долбоор эмне үчүн күтүлгөндөй иштеп жатканын (же иштебей жатканын) аныктоо.
Жетишилген оң натыйжалар жөнүндө жогорку жетекчиликке жана кызматкерлерге билдирилип, бүгүнкү күнгө чейин аткарылган жакшы иштерди жана оң жетишкендиктерди көрсөтүү керек. Бул "жакшы кабар" ресурстун натыйжалуулугун жогорулатуу уюмуңуз үчүн канчалык маанилүү экендиги жөнүндө кабарды дагы да бекемдейт жана жакшыртуу кампанияңызды улантуу үчүн кошумча ресурстарды камсыз кылууга жардам берет.